طرح پانزی (Ponzi) نوعی از کلاهبرداری است که جملات اصلی به کار رفته در تمامی این نوع اسکم‌ها شامل «سود قطعی ماهانه ۲۵ درصد!» ، «سرمایه‌گذاری تضمینی با نرخ سود ثابت ماهانه ۴۰ درصد!» ، «دوستان خود را به این سرمایه‌گذاری دعوت کنید و به ازای هر نفر سودتان از ۲۰ درصد به ۲۵ درصد ماهانه افزایش می‌یابد!» هستند. ممکن است عبارات این چنینی را در فضای سرمایه‌گذاری دیده باشید و بسیار وسوسه شوید که وارد این سرمایه‌گذاری شوید؛ به این دلیل که اولا سود آنها نسبت به سودهای متعارف بسیار بیشتر است، ثانیا کلماتی مانند قطعی، تضمینی و غیره برای سرمایه‌گذار قوت قلب است، ثالثا چه کسی از پولدار شدن بدش می‌آید! در این مقاله به بررسی کامل سوالاتی مانند طرح پانزی چیست و چگونه کار می‌کند؟ پاسخ خواهیم داد.
طرح پانزی چیست؟
یک طرح پانزی (Ponzi scheme)، ترفندی برای کلاهبرداری است که در آن یک کلاهبردار یا همان طراح پانزی، به افراد ناآگاه وعده می‌دهد که اگر پول‌هایشان را در اختیار او قرار دهند، با آن پول‌ها کار خواهد کرد و سودهای نجومی و تضمینی به سرمایه‌گذاران خواهد داد.
در ابتدا برای جلب اعتماد بیشتر، از پول افراد جدید، سود افراد قدیمی پرداخت می‌شود تا سرمایه‌گذاران بیشتری جذب سیستم شوند. این طرح در نهایت به دلیل اشباع شدن و عدم وجود سرمایه‌گذار جدید نابود شده و معمولا کلاهبردار با مقدار زیادی پول متواری می‌شود.
طرح هرمی Pyramid چیست؟
طرح هرمی – Pyramid یا کلاهبرداری پیرامید، در بخش کسب و کار به عنوان مدلی است که به اعضا، هم در قبال عضویت در طرح و هم در صورت معرفی افراد جدید، مبلغی را پرداخت می‌کند. برای مثال، فرد کلاهبردار به دیوید و تاپی پیشنهاد می‌دهد با 1،000 دلار، حقوق توزیع‌کننده شرکت را خریداری کنند. اکنون آنها اختیار این را دارند تا خودشان حقوق توزیع‌کننده را بفروشند و به ازای هر عضو اضافه شده، سهمی را دریافت کنند. درنهایت، این 1،000 دلار به‌دست آمده از فروش، به صورت 50/50 با فرد ترویج‌دهنده تقسیم می‌شود.
تاریخچه طرح پانزی از کجا می‌آید؟
نام طرح پانزی (Charles Ponzi) از نام چارلز پانزی، یکی از مشهورترین کلاهبرداران تاریخ، گرفته شده است. او با فروش کوپن‌های تخفیفی اداره پست، به سرمایه‌گذاران وعده ۵۰ درصد سود را در ۴۵ روز یا ۱۰۰ درصد سود در ۹۰ روز می‌داد. روش پانزی این بود که با استفاده از سرمایهٔ سرمایه‌گذاران پیشین و همچنین سرمایه‌گذاران جدید، سود اولین‌ها را پرداخت می‌کرد. چارلز پانزی توانست با طرح ابداعی خود، در دهه ۱۹۲۰ در آمریکا، بیش از ۲۰ میلیون دلار کلاهبرداری کند.
طرح پانزی چگونه کار می‌کند؟
به طور کلی همه طرح‌های پانزی یک چرخه را دنبال می‌کنند اما نحوه کار می‌تواند کمی متفاوت باشد. هسته اصلی همه طرح‌های پانزی یکی است اما ظاهر و نوع ادعاها متفاوت است.
چرخه اصلی در همه طرح‌های پانزی:
۱- تبلیغات فریبنده
در ابتدا با تبلیغات کاذب (معمولا در اینترنت یا گروه‌های اجتماعی)، چند نفر جذب سیستم می‌شوند و مقدار کمی سرمایه‌گذاری می‌کنند. همچنین بعضی از طرح‌های پانزی روشهای بازاریابی هم در پیش می‌گیرند که اگر یک کاربر عضو جدید وارد سیستم کند، سودش بیشتر خواهد شد.
۲- واریز سودهای اولیه و جلب اعتماد
سودها به طور مرتب واریز می‌شود تا اعتماد بیشتری برای مبالغ بیشتر و سرمایه‌گذاران جدید جلب شود. این سودها یا با استفاده از پول سرمایه‌گذاران جدید و یا از سرمایه اولیه طراح پرداخت می‌شود.
۳- ورود حجم زیادی از سرمایه
پس از جلب شدن اعتماد افراد، موج عظیمی از سرمایه به سیستم وارد می‌شود. سرمایه‌گذاران قدیمی هم پول بیشتری سرمایه‌گذاری کرده و حتی دوستان و آشنایان نزدیک خود را به طرح دعوت می‌کنند. در این مرحله تعصبات کورکورانه موجب می‌شود برخی از سرمایه‌گذاران، حتی اقدام به دریافت وام یا قرض سنگین و حتی فروش خانه یا اتومبیل خود کنند.
۴- فروپاشی طرح
موارد ۱ تا ۳ چندین بار تکرار می‌شوند تا اینکه دیگر سرمایه‌گذار جدیدی وجود نداشته باشد یا مقدار زیادی پول جمع شده باشد. پس از آن، طراح پول‌ها را برداشته و ناپدید می‌شود.
طرح های هرمی و پانزی چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی با یکدیگر دارند؟
طرح‌های هرمی و پانزی یکسری شباهت‌ها و تفاوت‌ها دارند که در این قسمت به آنها اشاره شده است:
شباهت‌ها
- هر دو طرح های پانزی و هرمی، به شکل کلاهبرداری مالی هستند که با وعده بازگشت پول، قربانی‌ها را متقاعد به سرمایه‌گذاری در این طرح‌ها می‌کنند.
- هر دوی این طرح‌ها برای بقا و موفقیت، به یک جریان منظم پول از سوی سرمایه‌گذاران جدید نیاز دارند.
- معمولا این طرح‌ها، محصولات یا خدمات واقعی را عرضه نمی‌کنند.
تفاوت‌ها
- طرح‌های پانزی – Ponzi، معمولا در شکل و شمایل خدمات مدیریت سرمایه‌گذاری پنهان هستند، به صورتی که شرکت‌کننده‌ها متقاعد می‌شوند سود بدست آمده از یک سرمایه‌گذاری قانونی است. فرد کلاهبردار در واقع از یک نفر می‌دزدد و به فرد دیگر پرداخت می‌کند.
- طرح‌های هرمی – Pyramid، معمولا بر اساس بازاریابی شبکه‌ای کار کرده و برای کسب درآمد، شرکت‌کننده‌ها را ملزم به ثبت‌نام اعضای جدید می‌کنند. بنابراین، هر شرکت‌کننده قبل از اینکه پول را به بالای هرم بفرستد، کمیسیونی دریافت می‌کند.
تشخیص طرح پانزی
سودهای نجومی و تضمینی
قول سودهای نجومی و تضمینی از خصوصیات اصلی یک طرح پانزی است. هر جا این وعده را دیدید، به پانزی بودنش شک کنید. منظور از نجومی بودن سود این است که اگر قرار باشد با پول خود کار کنید، باز هم سودش از طرح پانزی پایین‌تر است. مثلا ماهی بیش از ده درصد سود تضمینی، بسیار مشکوک است. به این فکر کنید که چطور می‌شود بدون هیچ ریسکی چنین سودی را تضمین داد؟
ناشناس بودن طراح
در یک طرح پانزی اطلاعات چندانی درباره تیم یا گرداننده وجود ندارد و اگر هم وجود داشته باشد، معمولا از اسامی مستعار یا تقلبی استفاده می‌شود. یک طراح پانزی قطعا نمی‌خواهد شناسایی شود.
عدم شفافیت در فعالیت‌ها
یک طرح پانزی با شفافیت کامل توضیح نمی‌دهد که چگونه سود نجومی خود را در می‌آورد و چگونه آن را تضمین می‌کند. مثلا بعضی از طرح‌ها می‌گویند که پول کاربران را در بازارهای سرمایه یا استخراج ارزهای دیجیتال سرمایه‌گذاری می‌کنند اما نمی‌گویند که چطور این‌کار را انجام می‌دهند یا اینکه چگونه از ریسک نوسانات قیمت، سختی استخراج و … در امان هستند.
بدون اطلاعات تماس معتبر
طرح‌های پانزی معمولا آدرس و شماره تلفن‌های معتبری از خود اعلام نمی‌کنند یا به آدرس‌های تقلبی و دفترهای کار چند روزه روی می‌آورند. ناشناسی از خصوصیات اصلی یک طرح پانزی است.
روشهای عجیب دریافت پول
طراح سعی می‌کند تا مبالغ را از درگاه‌های غیرقانونی یا این روزها به وسیله ارزهای دیجیتال دریافت کند تا رهگیری آن برای پلیس مشکل باشد.
نداشتن مجوزهای قانونی
طرح‌های پانزی نمی‌توانند مجوزهای قانونی اخذ کنند. البته گاهی اوقات یک طرح بقدری حرفه‌ای است که مقامات قانون‌گذار را هم فریب می‌دهد یا با باندبازی مجوز را دریافت می‌کند.
آیا بیت کوین یک طرح هرمی و پانزی است؟
بعضی از افراد ادعا می‌کنند که بیت کوین نیز یک طرح هرمی بزرگ است، اما این موضوع درست نیست. بیت کوین تنها یک پول است. BTC یک ارز دیجیتال غیرمتمرکز است که از طریق الگوریتم‌های ریاضی و رمزنگاری ایمن می‌شود و می‌توان از آن برای خرید محصولات و خدمات استفاده کرد. خرید بیت کوین را می‌توان به صورت قانونی انجام داد. درست همانند ارز فیات، از رمز ارزها نیز می‌توان در طرح‌های پانزی یا هرمی (و یا دیگر فعالیت‌های غیرقانونی)، استفاده کرد. اما این موضوع به این معنی نیست که ارزهای مجازی یا Fiat، طرح‌های پانزی یا پیرامید هستند.
