برای خرید، فروش و به‌طور کلی معامله ارزهای دیجیتال باید به یک صرافی ارز دیجیتال مراجعه کنید؛ صرافی‌هایی که مجازی هستند و در قالب سایت یا اپلیکیشن موبایل فعالیت می‌کنند. اگر نمی‌دانید صرافی ارز دیجیتال چیست، معاملات در آن چگونه انجام می‌شود، چه انواعی می‌تواند داشته باشد، این مقاله را تا انتها بخوانید.
صرافی ارز دیجیتال چیست؟
صرافی ارز دیجیتال یا اکسچنج (Exchange) بستری است که در آن اشخاص می‌توانند ارزهای دیجیتال خود را معامله و به ارز دیجیتال دیگر یا پول ملی تبدیل کنند. صرافی می‌تواند یک سایت باشد یا یک اپلیکیشن موبایل که روی تلفن همراه نصب می‌شود یا هر دو.
با ثبت‌نام در یک صرافی ارز دیجیتال می‌توانید در قبال پول ملی یا ارز دیجیتال دیگر، ارز دیجیتال خریداری کنید یا ارز دیجیتال خود را در قبال پول ملی (مانند ریال) یا یک ارز دیجیتال دیگر به فروش برسانید.
برای ثبت‌نام یا انجام معامله، نیاز به حضور فیزیکی در محل دفتر صرافی ارز دیجیتال وجود ندارد و تنها کافی است از طریق سایت یا اپلیکیشن موبایل اقدام شود، چرا که وقتی با دارایی‌هایی از جنس دیجیتال سروکار داریم، نیاز به مراجعه حضوری از بین می‌رود.
صرافی ارز دیجیتال چگونه کار می‌کند؟
اینکه یک صرافی ارز دیجیتال چگونه کار می‌کند به نوع صرافی بستگی دارد. در ادامه مقاله درباره انواع صرافی‌ها می‌خوانید، اما اگر بخواهیم نگاهی کلی به کار صرافی‌ها داشته باشیم، هر صرافی به یکی از این دو شکل کار می‌کند:
حالت اول: شما با خودِ صرافی معامله می‌کنید. (از خود صرافی می‌خرید یا به خود صرافی می‌فروشید.)
حالت دوم: صرافی خودش طرف معامله نیست و فقط یک واسط بین خریداران و فروشندگان است و از انجام معاملات مقداری کارمزد می‌گیرد.
در تعداد کمی از صرافی‌ها (که البته در بین صرافی‌های ایرانی تعدادشان زیاد است)، طرف معامله خود صرافی است، یعنی افراد برای خرید ارز دیجیتال، آن را از خود صرافی خریداری می‌کنند و برای فروش، ارز دیجیتال خود را به خود صرافی می‌فروشند. در اینجا درآمد صرافی از تفاوت قیمت خریدوفروش است؛ یعنی قیمت خرید ارز دیجیتال از صرافی نسبت به قیمت فروش آن به صرافی بالاتر است.
در حالت دوم دیگر صرافی‌ها طرف معامله شما نیستند، بلکه در حقیقت واسط بین خریداران و فروشندگان هستند و از هر معامله درصدی کمیسیون (مثلاً ۰.۱ درصد از مبلغ معامله) دریافت می‌کنند. از نظر جهانی، اغلب صرافی‌ها به روش دوم کار می‌کنند، اما در ایران (حداقل در زمان نگارش این مطلب) بیشتر صرافی‌ها از نوع اول هستند، یعنی صرافی خودش طرف معامله است.
جفت‌ارز چیست؟
در یک صرافی ارز دیجیتال برای نشان‌دادن امکان تبدیل یک ارز دیجیتال به ارز دیجیتال دیگر از مفهومی به‌نام جفت‌ارز استفاده می‌کنند.
یک جفت‌ارز در صرافی به این صورت نمایش داده می‌شود: نماد اختصاری ارز دیجیتال اول / نماد اختصاری ارز دیجیتال دوم
به‌عنوان مثال، نماد اختصاری بیت کوین BTC و نماد اختصاری تتر USDT است. بنابراین جفت‌ارز بیت کوین – تتر را این‌گونه مشاهده می‌کنید: BTC/USDT
مثلاً اگر بخواهید ارز دیجیتال تتر بدهید و بیت کوین دریافت کنید یا بالعکس باید به صفحه جفت‌ارز بیت کوین – تتر (BTC/USDT) در صرافی مراجعه کنید.
مفهوم جفت‌ارز می‌تواند در تحلیل تکنیکال بازار هم به شما کمک کند. به‌عنوان مثال، اگر قصد داشته باشید ارزهای مختلف را با بیت کوین معامله کنید، بنابراین کار منطقی این است که از نمودار بیت کوینی استفاده کنید. مثلاً اگر بخواهید تغییرات قیمت ریپل نسبت به بیت کوین را مشاهده کنید، باید از نمودار جفت‌ارز ریپل – بیت کوین (XRP/BTC) استفاده کنید.
انواع صرافی ارز دیجیتال
مانند هر چیز دیگری، طبقه‌بندی صرافی‌های ارز دیجیتال هم نسبی است و با توجه به ویژگی‌های هر صرافی می‌توان آنها را در دسته‌بندی‌های مختلفی قرار داد، اما از دیدگاه کلی، صرافی‌های ارز دیجیتال دو نوع هستند:
صرافی متمرکز
صرافی غیرمتمرکز
با این حال، برای اینکه کمی عمیق‌تر صرافی‌ها را بررسی کنیم، ما این طبقه‌بندی را جزئی‌تر کرده و سه نوع دیگر هم به این دو نوع اضافه کرده‌ایم.
صرافی متمرکز
صرافی متمرکز همان‌‌طور که از اسمش پیداست، توسط یک نهاد یا شرکت خاص اداره می‌شود و کنترل کامل صرافی و همچنین دارایی‌های داخل صرافی در دست چند شخص یا نهاد است.
در زمان نگارش این مطلب، بیشتر صرافی‌های ارز دیجیتال ازجمله بایننس، کوین بیس، کراکن، هوبی، بیتفینکس و … از نوع متمرکز هستند و طبق داده‌های کوین مارکت کپ، در زمان نوشتن این بخش از مقاله، بیش از ۹۰٪ از حجم معاملات ارزهای دیجیتال در اختیار صرافی‌های متمرکز قرار دارد.
در این صرافی‌ها کنترل کامل دارایی‌های دیجیتال افراد در دست صرافی است. در حقیقت دارایی‌ها در کیف پول صرافی‌ها نگهداری می‌شود و فقط عدد موجودی در حساب کاربران صرافی لحاظ می‌شود.
یکی از بزرگترین ضعف‌هایی که می‌توان به صرافی‌های متمرکز نسبت داد، همین متمرکز بودن است که به‌عقیده فعالان این حوزه، برخلاف ذات غیرمتمرکز ارزهای دیجیتال است. این نقطه ضعف، به‌خصوص در میان کاربران ایرانی که به‌دلیل تحریم‌ها همیشه در خطر مسدود شدن حساب قرار دارند بیشتر به چشم می‌آید.
صرافی غیرمتمرکز
صرافی‌های غیرمتمرکز نوع نوینی از صرافی ارز دیجیتال هستند که احتمالاً در سال‌های آینده بخش بزرگی از این بازار را تصاحب خواهند کرد. مهم‌ترین چیزی که یک صرافی غیرمتمرکز و متمرکز را از یکدیگر متمایز می‌کند نحوه مدیریت و کنترل دارایی‌ها است. در یک صرافی غیرمتمرکز اداره‌کنندگان صرافی هیچ کنترلی بر دارایی افراد ندارند.
در این صرافی‌ها با کمک بلاک چین، قراردادهای هوشمند و سایر پروتکل‌های غیرمتمرکز، تبدیل دارایی‌ها به‌صورت مستقیم از طریق کیف پول شخصی هر فرد انجام می‌شود؛ یعنی فرد وارد سایت صرافی می‌شود، کیف پول خود را به صرافی متصل می‌کند و مستقیم از داخل کیف پول خود ارز را به یک قرارداد هوشمند ارسال می‌کند تا معامله انجام شود و سپس از همان قرارداد هوشمند ارز جدید خود را دریافت می‌کند. در زمان نگارش این مطلب یونی سواپ (Uniswap) بزرگترین صرافی غیرمتمرکز بازار است.
اگرچه این صرافی‌ها مزیت مهمی نسبت به نوع متمرکز دارند، به‌دلیل چالش‌های فنی و ساختاری هنوز نمی‌توانند آن‌طور که باید جایگزینی برای صرافی‌های متمرکز باشند.
از آنجا که صرافی‌های غیرمتمرکز از زیرساخت‌های مبتنی بر بلاک چین استفاده می‌کنند، میزان مقیاس‌پذیری بلاک چین میزبان تأثیر بسیاری زیادی در عملکرد درست آن خواهد داشت. به‌عنوان مثال، یونی سواپ از شبکه اتریوم استفاده می‌کند و این موضوع در اوایل ۲۰۲۱ موجب شد کارمزد هر معامله به بالای ۴۰ دلار برسد، چراکه برای تبدیل‌ها باید روی شبکه اتریوم تراکنش انجام شود و شبکه اتریوم در آن مقطع شلوغ بود. همچنین، در حال حاضر اتصال بین بلاک چین‌های متفاوت در صرافی‌های غیرمتمرکز انجام نمی‌شود یا بسیار دشوار است. مثلاً اگر بخواهید بیت کوین معامله کنید یا یک توکن که فقط روی بلاک چین ترون وجود دارد را در یونی سواپ معامله کنید نمی توانید این کار را انجام دهید، چرا که یونی سواپ فقط از شبکه اتریوم و توکن‌های مبتنی بر اتریوم پشتیبانی می‌کند.
صرافی‌های همتا به همتا
در صرافی‌های همتا به همتا (P2P) دو شخص به‌طور مستقیم با یکدیگر معامله انجام می‌دهند. در حقیقت می‌توان گفت صرافی‌های همتا به همتا مانند سایت و اپلیکیشن «دیوار» عمل می‌کنند.
خریداران و فروشندگان در این پلتفرم‌ها آگهی خرید و فروش درج می‌کنند و خریداران و فروشندگان می‌توانند از بین آگهی‌ها یکی را انتخاب کرده و معامله موردنظر خود را انجام دهند. برای جلوگیری از کلاهبرداری، بیشتر صرافی‌های همتا به همتا امکان قفل‌کردن دارایی تا تأیید مشتری را فراهم کرده‌اند و همچنین فرایندهای حل اختلاف برای معاملات پیش‌بینی شده است. در این صرافی‌ها به معامله‌گران نسبت به تعداد معاملات و عملکردشان امتیاز داده می‌شود و معامله‌گران برتر بالاتر از بقیه نمایش داده می‌شوند.
یکی از مزایای مهم صرافی‌های همتا به همتا، وجود معامله‌گران از کشورهای مختلف و روش‌های پرداخت متنوع است. به‌عنوان مثال، یک فرد ساکن ایران که به خدمات بانکی بین‌المللی، کارت‌های اعتباری (مسترکارت و ویزا) و پی پل دسترسی ندارد، می‌تواند فردی از کشور ایران انتخاب کند تا از طریق تراکنش بانکی معامله انجام دهد یا به دنبال فردی باشد که پرفکت مانی یا وب مانی می‌پذیرد.
در زمان نگارش این مقاله، بزرگترین صرافی همتا به همتای بیت کوین لوکال بیتکوینز (Localbitcoins.com) است که البته به‌دلیل تحریم‌ها نام ایران را از فهرست کشورهای تحت پوشش خود حذف کرده است. صرافی بزرگ بایننس هم مدتی است که به‌صورت محدود امکان معاملات همتا به همتا را فراهم کرده است.
تبادل فوری (تبدیل سریع)
برخی از برنامه‌های تحت وب (شاید نتوان نام آنها را صرافی گذاشت)، امکان تبدیل فوری ارزهای دیجیتال به یکدیگر را فراهم می‌کنند.
در این پلتفرم‌ها کاربر فقط مشخص می‌کند چه ارزی دارد و قصد دارد آن را به چه ارز دیجیتالی تبدیل کند و بقیه کار را به پلتفرم می‌سپارد.
پلتفرم‌های تبادل فوری مانند چنجلی (Changelly) و شیپ‌شیفت (Shapeshift) برای این کار به صرافی‌های بزرگ جهان متصل هستند و زمانی که کاربر درخواست تبادل ارائه می‌دهد، این سیستم‌ها به‌طور خودکار بهترین قیمت ممکن در صرافی‌ها را پیدا می‌کنند و در داخل صرافی‌ها از طرف کاربر تبادل انجام می‌دهند و در نهایت مقداری کارمزد برای خدمات خود برمی‌دارند.
فراموش نکنید پلتفرم‌های تبادل فوری خارجی هم پیرو قوانین تحریم‌ها هستند و فعالیت کاربران ایرانی در آنها ممکن است موجب بلوکه شدن دارایی هایشان شود.
صرافی‌های مشتقه (معامله قراردادهای آتی و اختیاری)
در برخی از صرافی‌ها امکان معامله قراردادهای آتی (Futures) و اختیاری (Options) برای ارزهای دیجیتال وجود دارد.
مفهوم معامله قراردادهای آتی و اختیاری با معاملات معمولی ارزهای دیجیتال متفاوت است، اما نحوه انجام معاملات بسیار شبیه معاملات معمولی در صرافی‌های متمرکز است، با این تفاوت که شما می‌توانید از صرافی پول قرض بگیرید (اهرم) و با چندین برابر سرمایه خود (تا ۱۲۵ برابر برای برخی دارایی‌ها و در برخی صرافی‌ها) معامله کنید.
در معاملات آتی و اختیاری، هر چقدر اهرم بیشتر باشد، ریسک شما افزایش خواهد یافت و در هر اهرم اگر ضرر شما بیش از حد خاصی شود، تمام سرمایه اولیه خود را از دست می‌دهید یا به عبارتی لیکویید می‌شوید.
همچنین در معاملات معمولی فقط می‌توانید از افزایش قیمت‌ها سود ببرید، اما در بازار مشتقه می‌توانید با باز کردن موقعیت فروش (شورت – Short) از کاهش قیمت‌ها هم سود ببرید.
صرافی بایننس، بزرگترین صرافی ارز دیجیتال جهان، از معاملات مشتقه هم پشتیبانی می‌کند. فعالیت کم ریسک در این نوع معاملات نیاز به دانش و تجربه بالایی دارد و کاربران تازه‌کار ممکن است تمام دارایی های خود را در این نوع معاملات از دست بدهند.
